مجله خبری مساجد

زینت کردن به هنگام آمدن در مسجد، به عنوان مثال آداب مسجد میباشد که در قرآن مهربان و احادیث معصومان (ع) بر آن توکل شد‌ه‌است. در روایاتی که از معصومان (ع) رسیده میباشد، اموری تحت عنوان مصداق و معنای زینت نام برده که به بعضا از آن‌ها اشاره میگردد:

در تعبیر و تفسیر عیّاشی در پایین آیه 31 از سوره اعراف از امام راستگو (ع) قصه گردیده است که فرمود: مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد «منظور از زینت، ائمّه میباشد».[1]

مرحوم علاّمه طباطبایی (ره) در «المیزان»، بعد از بیان این داستان میگوید: «ممکن میباشد خواسته از ائمّه درین ماجرا، ائمّه جماعات باشد. زیرا هنگامی مؤمنان، امام را در مسجد جلو قرار داده و به او اقتدا می نمایند، مایه زینت نماز میباشد و ممکن میباشد خواسته از ائمّه، ائمّه معصومان (ع) باشند».[2]

اما به تناسب حکم و زمینه ظاهراً خواسته از ائمّه، به عبارتی ائمّه جماعات میباشد؛ به دلیل آن که بنابر احتمال دوّم معنای آیه شریفه آن میباشد که: «ولایت ائمّه (ع) مایه زینت نماز میباشد»، در حالی که ولایت ائمّه (ع) از زینت بسی رفیعتر و والاتر و به منزله روح و جان نماز و مسجد؛ بلکه کلیه فرایض و واجبات شرعی میباشد.

تعبیروتفسیر دیگری که در احادیث برای زینت وارداتی میباشد، این میباشد که: در تعبیروتفسیر عیّاشی از خیثمة بن ابی خیثمة ماجرا گردیده‌است که: رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد (ع) وقتی که به نماز می ایستاد، شایسته ترین خرقه­های خویش را میپوشید. کسی به وی پهنا کرد: ای فرزند نبی خداوند! چرا شایسته ترین جامه­هایتان را به هنگام نماز میپوشید؟ فرمود: آفریدگار زیباست و زیبایی را دوست میدارد. اینجانب هم برای پروردگارم خویش را خوشگل می­کنم. پروردگار خویش فرموده میباشد: «زینت خویش را در هر نماز (یا این که مسجدی) به یاور داشته باشید»، اینجانب هم دوست دارم که شایسته ترین لباسم را بپوشم». [3]

لذا فقهای اسلام با استناد به همین سیرتکامل احادیث، یک کدام از مستحبّات ورود به مسجد را پوشیدن خرقه­های بهتر بیان کرده اند.[4]

روضه خوان طبرسی نیز در «مکارم الاخلاق» از فرستاده خداوند (ص) نقل نموده است که آن حضرت در زیر آیه شریفه آیتم دعوا فرمود: «منظور از زینت، آن میباشد که زمانی که به در مساجد می رسید، کفش­های خویش را تحقیق فرمائید (مبادا آلوده و کثیف به نجاست باشد)»، البتّه این پژوهش جنبه احتیاطی داراست و عملی مستحبّ است، البته کثیف کردن مسجد به نجاست، حرام و برطرف نمودن نجاست از آن واجب فوری میباشد.

یک کدام از دیگر از مصادیق زینت نمودن در احادیث را، استفاده رایحه و بوی خوش به هنگام مسجد رفتن می اقتدار شمرد. در حدیثی از امام راستگو (ع) آمده میباشد: امام سجّاد (ع) در شبی سرد در حالی که ردا و عمامه­ای از خز پوشیده و بوی خوش نیز استفاده کرده بود، به خادم خویش واکنش نمود. خادم پهنا کرد: فدایت نحس درین ساعت از شب با این هیئت پسندیده به کجا میروید؟ امام سجّاد (ع) فرمود: به مسجد جدّم فرستاده (ص) به خواستگاری حورالعین از خدا عزّ و جلّ می‌روم».[5]

این حدیث شریف گویای آن میباشد که استفاده بو به هنگام آمدن به مسجد، مناسب و زینت به حساب آورده می شود.

در حدیث دیگری واردشده که از امام درستگو (ع) راجع‌به حرف معبود متعال که میفرماید: ادرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد «زینت خویش را در هر مسجدی به همدم داشته باشید»، سؤال کردم. امام (ع) فرمود: منظور از زینت، کتف کردن موی در هر نماز واجب و مستحبّی میباشد».[6]

البتّه اموری که در‌این احادیث تحت عنوان معنای زینت نام برده، هیچ کدام جنبه تعیینی ندارد. بلکه منظور، ذکر مصادیق زینت میباشد؛ لذا در احادیث متعدد کارها متفاوتی تحت عنوان معنای زینت نام برده میباشد؛ به این ترتیب می­اقتدار اعلام‌کرد: به کار بستن از هرگونه زینتی که از منظر دینیً و یا این که عرفاً نکوهیده نباشد، در نماز و مسجد مناسب میباشد.

مرحوم روضه خوان حر عاملی (ره) در حدیثی نقل کرده که امیرمومنان علی (ع) ماجرا گویی را در مسجد دیدند که برای عموم ماجرا سرایی می نماید حضرت اورا زدند و از مسجد خارج کردند: «ان امیرالمومنین رای قاصا فی المسجد فضربه بالدره و طرده»[80] رسول اکرم نیز فرمودند: «به هر کس در مسجد شعر می‌خواند بگویید پروردگار دهانت را بکشد مساجد را برای قرآن برپا کرده اند.»[81]

ولی در حالتی که شعر از محتوای مطلوب با خاطر آفریدگار و حرمت مسجد بهره مند باشد و در واقعیت «حکمت» و نصیحت باشد و یا این که شامل مضمون ها آفریننده اخلاقی و یا این که بیان فضیلت ها و مناقب اهل بیت (ع) باشد اینگونه شعری آن کراهت و بدی که در احادیث آمده ندارد. مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد در‌صورتی‌که در احادیث آمده میباشد که: «ان اینجانب الشعر لحکمه: به صدق که برخی از اقسام شعر حکمت میباشد»

آداب خروج از مسجد

در صورتی‌که ورود به مسجد و حضور در آن آداب و سنت هایی داراست که برخی از آن‌ها بیان شد، خروج از آن هم دارنده آدابی میباشد که در‌این بخش به آنان میپردازیم.

۱. شتاب و عجله نداشتن در خروج از مسجد: به عنوان مثال آداب خروج از مسجد آن میباشد که زمانی آدم در آن حضور داراست برای بیرون شدن شتاب و عجله نکند. گر چه برای ورود به مسجد سرعت دریافت کردن مستحب میباشد ولی شکاف کردن عجولانه آن ممکن میباشد بیان کنده بی علاقگی شخص باشد لذا از آن نهی شد‌ه‌است. حتی‌در بعضی از احادیث آمده میباشد که‌این فعالیت موجب فقر و تنگدستی می گردد. قال النبی: «عشرون خصله تورث الفقر الی ان قال و تعجیل الخروج اینجانب المسجد: بیست خصوصیت و خصلت موجب فقر میگردد آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد (آن‌ها را برشمردند تا رسیدند به‌این خصلت) و عجله کردن در خارج رفتن از مسجد.»[82]

۲. واپسین نفر بودن در خروج: خیر فقط عجله و شتاب در خروج از مسجد مکروه میباشد و فرموده اند از آن دوری کنید بلکه در روایات از ما مراد اند که همت نمایید در وقت ورود اولی نفر و وقت خروج واپسین نفری باشید که منزل پروردگار را رخنه‌ می‌کنید. قال نبی الله: «نه حرم المساجد و احبهم الی الله اولهم دخولا و آخرهم خروجا منها: شایسته ترین جای ها مساجدند و دوستداشتنی ترین اشخاص نزد خداوند کسی میباشد که نخستین وارد مسجد گردد و پایان از تمامی از آن بیرون گردد.»[83]

۳. کراهت شکاف مسجد به هنگام اذان: برای مثال آداب مسجد که عظمت و قداست آن و نیز اهمین نماز در آن آرم می‌دهد رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد این میباشد که بیرون شدن از آن به هنگام شنیدن اذان مکروه میباشد. حتی افرادی که مسجد را در وقت نماز سوای عذر و بهانه و انگیزه شکاف می نمایند منافق قلمداد کرده اند. قال پیامبر الله (ص): «اینجانب سمع النداء فی المسجد فخرج اینجانب غیر عله فهو منافق الا ان یرید الرجوع الی؛ هر که در مسجد باشد و صدای اذان را بشنود و از آن بیرون خواهد شد منافق میباشد مگر اینکه قصد رجوع به مسجد را داشته باشد.»[84]

«الفضلُ فی دخول المسجد أن تَبدأ برجلک الیمنی اذا دخلت و بالیسری اذا خَرجتَ»؛ [6] فضیلت آن می‌باشد که در هنگام ورود به مسجد، با پای راست باطن شوی و هنگام خروج، پای چپ مقدّم شود.

5- نماز تحیت مسجد: بعداز داخل شدن به مسجد، مستحب هست بشر برای رعایت ادب مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد و احترام مسجد، پیش از نشستن، دو رکعت نماز تحیت مسجد به جای آورد. ابوذر غفاری رحمه الله می گوید: روزی رسول گرامی صلی الله علیه و آله را در مسجد ملاقات نمودم. نبی صلی الله علیه و آله فرمودند: «یا أباذر! انّ لِلمسجدِ تحیةً. قلتُ:

و ما تحیتُه؟ قال: رکعتانِ تَرکعُهما»؛ [7] ای ابوذر! مسجد تحیتی اختصاصی دارااست.

عرض کردم: تحیت مسجد چیست؟ فرمودند: اینکه دو رکعت نماز بجای آوری.

عنایت نماز تحیت تا آن حد می‌باشد که از نماز تحیت به عنوان حقی که مسجد بر عهده مؤمنان دارد، خیال و خاطر گردیده است. امام علی علیه السلام می‌فرماید: «مِن حَقِّ المسجدِ اذا دخلتَهُ أن تُصلّی فیه رکعتین»؛ [8] برای مثال حقوق مسجد آن است که هنگام ورود در آن، دو رکعت نماز تحیت بجای آوری.

اما فقها فتوا می‌دهند که در‌صورتی‌که آدم هنگام ورود و پیش از نشستن، نماز واجب را هم اقامه کند، کفایت می کند و در واقع، نماز تحیت مسجد را بجای آورده است، اگرچه بجای آوردن دو رکعت نماز غیروابسته به نیت تحیت مسجد- همانگونه که در روایات اشاره شد- عالی می باشد.

آداب حضور در مساجد و اماکن مذهبی
1-مساجد و معابد خانه معبود هستند بیایید با عشق دراین مکان ها حضور یابیم .
2-همچنانکه برای دیدار یک شخصیت تبارک همت می کنیم بهترین لباس خود را بپوشیم . بکوشیم با زیباترین پوشش و بهترین وضعیت در این اماکن حضور یابیم .
3- برای حضور در مساجد نه تنها ازنظر جسمی بایستی تمیز باشیم . می بایست طهارت روح هم داشته باشیم .
4- مساجد و اماکن مذهبی برای تزکیه و تصفیه روح می باشد . مواظب افکار ؛ اخلاق و رفتار و رفتار خویش باشیم .

5- موءدب و ادب رفتار کنیم و از رفتارهای سبک بپرهیزیم .
6-مسجد خانه خداست . خانه خداوند بالا و تحت ندارد . همت کنیم در هر جایی که خالی می‌باشد بنشینیم .
7- با فروتنی و خشوع و بدور از غرور و تکبر حضور یابیم .
8-بکوشیم حدالمقدور با وضو حضور یابیم .
9- همواره در مسجد وقت خود را به تسبیح ؛ تکبیر و ... بگذرانیم و از بیهوده گویی بپرهیزیم .
10- در شرایطی‌که قصد داریم در مسجد برای دوران معینی بمانیم در بالای مسجد بنشینیم تا سبب ساز ایجاد ایراد در ورود و خروج سایر افراد نشویم .
11-خانمها عالی می‌باشد روح معنوی مسجد را رعایت کنند و با لباس و شرایط مناسب حضور یابن

پس از فتح مملکت اسپانیا به دست مسلمان‌ها در سال 711، این کلیسا را به دو قسمت مسیحی و اسلامی تقسیم کردند. این تحمل مذهبی سال ها به همین شکل ادامه داشت تا اینکه خلیفه ی بنی امیه، یعنی «عبدالرحمن اولیه» که بر اندلس حکومت میکرد، بخش مسیحی آن را در سال 781 میلادی خرید و تصمیم گرفت تا کلیسا را کاملا خراب کند و مسجد تعالی کوردوبا را به جای آن بسازد.

به طور تقریبً 2 قرن طول کشید تا تشکیل داد این مسجد کاملا به پایان برسد و بخش های مختلفی را در قرن های نهم و دهم میلادی به این مکان اضافه کردند؛ به گونه ای که وسعت آن دو برابر اندازه ی اول شد و این مسجد را به یک کدام از تعالی ترین بناهای تاریخی در دنیای اسلام تبدیل کرد. مسیحیان، مرزو بوم های مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد خود را از موروهای مسلمان پس گرفتند و این گونه بود که شهر کوردوبا دوباره به سلطه ی مسیحیان بازگشت. درنتیجه، مسجد گرانقدر را نیز در سال 1236 میلادی به کلیسای کاتولیک رومی تبدیل کردند و شبستان رنسانس این کلیسا در قرن 16 به آن اضافه شد. در سال 2010 میلادی، اختلافی بر راز نام کلیسا درگرفت که درنهایت با برگزیدن اسم «مسجد-کلیسای کوردوبا» به آن خاتمه دادند.

ساختمان مستطیل شکل این مسجد، 180 متر طول و 130 متر عرض داراست و صرفا یه خرده از کلیسای سنت پیتر در رم کوچک تر است. این بنای تاریخی، بیشتر با طاق های بزرگی شناخته می‌شود که به طاق های «کلیسای جامع آخن» (Aachen Cathedral) در آلمان شبیه هستند. همچنین تعداد ستون های مرمر و سنگ عقیق سلیمانی آنها به 856 آیتم می‌رسد که آنان را از بقایای محل پرستش رومی سابق این مکان و سایر ساختمان های ویران شده ی رومی به عمل گرفته اند و با فروغ و روشنایی هزاران چراغ روغنی رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد کوچک در شب روشن می‌شوند. این مسجد، 3 ورودی متفاوت دارد؛ ولی ورودی اصلی آن از سمت «حیاط درختان پرتقال» (Patio de los Naranjos) می باشد و همانطور که از نامش می اقتدار حدس زد، درختان پرتقال و فواره های متعددی را در برمی گیرد و در فصل بهار، بو شکوفه های درختان در آن می پیچد.

مسجد و کلیسای جامع کوردوبا

شاید بتوان گفت مهم ترین قسمت نمازخانه ی این مسجد، طاق نعل اسبی آن به شمار می رود که آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد با قطعات طلا جواهرات و خطاطی های متعدد تزئین شده و مخلوط درخشانی از رنگ های طلایی، آبی رنگ تیره، زردرنگ و قهوه ای مایل به قرمز را به وجود میاورد. بالای نصیب محراب مسجد، گنبد هشت ضلعی زیبایی وجود دارد که با ستون ها و موزاییک های سبک بیزانس احاطه شده و نوشته هایی به گویش عربی را در برمی گیرد.

همینطور (ارسیکا) تأکید کرده أند که وزن قبهٔ اساسی هزار بدن است، و از زخارف و گچبری عجین گردیده با ألیاف نباتی که از شاه شغل های فنانین و اساتید مراکشی است و مخصوصاً برای مسجد تهیه وتصمیم گردیده ساخته شده‌است، باضافهٔ آیاتی از قرآن مجید بر روی دیوارهای آن حک گردیده، وقبهٔ اصلی مسجد را تزیین نموده‌می باشد. عدد گنبدهای مسجد (۵۷) گنبد می‌باشند که به حجمهای مختلف ومتفاوت میباشد و بر راز رواق‌ها فرنگی، ومداخل مهم وجانبی قرار دارا هستند، کاملاً با رخام و مرمر سپید واعمال گچبری مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد بسیار زیبایی پوشانده‌می باشد، گنبد مسجد روضه خوان زاید در ابوظبی، یکی‌از وسیع ترین گنبدهای موجود در عالم شناخته شد.

تصنیف بزرگی مسجد از لحاظ عمرانی در شمار دهمی مسجد فقید اسلامی آمده میباشد، گنجایش مسجد ۴۰۹۶۰ هزار نفر نماز گذار در یک وقت است. همینطور از معالم جاذبه‌ای مسجد وجود چهار مناره که أرتفاع هر مناره (۱۰۶ ) متر میباشد، ودر چهار رکن از صحن فرنگی مسجد قرار دارد و بر زیبایی رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد مسجد افزوده‌است.

پهنای (قالیچه) «سجاده» قاعهی اصلی مسجد (۷۱۱۹) متر مربع می‌باشد، و یک کدام از بزرگترین سجاده‌های فقید می‌باشد، این قالی‌کوچک یکی پادشاه‌شغل های مصمم والا اهل ایران (علی خالقی) میباشد، درین قالی‌کوچک (سجاده) ۳۵ بدن پشم و پنبه و ابریشم به عمل رفته‌است. در ساخت این سجاده ۱۲۰۰ نفر از حرفیین از حوزه‌ٔ مشهد کمپانی داشته أند. این فرش بزرگ به دست هنرمندان اهل ایران برای مسجد روضه خوان زاید بافته گردیده‌است، و نیز اصلی ترین لوستر فقیه نیز توسط کمپانی‌های اروپایی تاسیس شده است. همجنین آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد نائب رئیس شهر دار ابوظبی ذکر نموده‌میباشد که گنبد مسجد روحانی زاید در ابوظبی، یکی از بزرگترین گنبدهای مو جود در فقیه شناخته گردیده است. این گنبد (قبه) با طول ۸۳ متر وقطر داخلی ۳۲٫۸ متر و با قطر فرنگی ۴۲ متر، وسیع ترین گنبد فقید میباشد و وزن این گنبد بیشتراز یک هزار بدن میرسد.

در تاريخ 21 آگوست 1969 يك يهودي استراليايي تبار به نام مايكل روهان ، با روشن كردن آتش در مسجدالاقصي سبب ساز شد كه منبر صلاح الدين به طور كامل طعمه حريق خواهد شد و صحن‌هاي شرقي و جنوبي نيز در آتش بسوزد تا جايي كه مساحت بخش آتش گرفته مسجد به 1500 متر مربع رسيد ، يعني مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد يك سوم از مساحت 4400 متري اين مسجد مبارك را در برگرفت. شايان ذكر می‌باشد كه در روز آتش‌سوزي ، شهرداري صهيونيست‌ قدس اشغالي آب مسجد الاقصي را مستقل كرد تا آب لازم براي بی سروصدا كردن آتش مهیا نباشد ضمنا خودروهاي آتش‌نشاني رژيم صهيونيستي نيز بعد از آنكه آتش بدون صدا شد وارد شغل شدند .

عملکرد‌هاي مكرر صهيونيست‌ها براي اجراي مراسم نماز در مسجدالاقصي - سعی‌هاي صهيونيست‌ها براي ورود به مسجدالاقصي و صحن‌هاي بيروني آن در صدر به عذر و بهانه اعمال مراسم عبادي يهودي در 18 آگوست 1969 ایفا گرفت . در اين تاريخ 25 صهيونيست‌ در قالب يك مجموعه اقدام به طواف بدور مسجدالصخره كردند رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد و در همين حين ، مزامير داود ، نصیب‌هايي از كتاب تورات ، و ديگر اوراد را مي‌خواند و سرود صهيونيسم (بتار) را سر مي‌دادند. در 28 ژانويه 1976 راث‌اود ، از قضات زن صهيونيست به يهوديان اجازه بخشید كه در درون مسجدالاقصي به اجراي نماز و جاری ساختن عبادات اختصاصی به خود بپردازد.

در 24فوريه 1982 پليس رژيم صهيونيستي به گروهي از اعضاي كنيست (مجلس رژيم صهيونيستي) كه عضو جنبش تروريستي و نژاد پرست (هتحيا) بودند اجازه داد كه به اصطلاح به مناسبت سالروز تخريب محل عبادت موهوم يهوديان ؛‌ وارد مسجدالاقصي شوند و در صورتی‌که خدام مسلمان حرم از اين اقدام جلوگیری کردن به شغل آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد نمي‌آورد مي‌خواستند مناسك خاص خود را به جاي آورند . شايان ذكر میباشد كه هيات پارلماني مذكور پرچم اسراييل را در صحن‌هاي مسجدالاقصي برافراشتند و سرود ملي اسراييل را خواندند.

مساحت افزوده شده به مسجد توسط مهدى عباسى ۸۳۸۰ مترمربع بود. درین توسعه و گسترش درهاى متعددى را در نزدیکی مسجد گشود و تا قرن‌ها آنگاه، به همان صورت باقى ماند. مهدى عباسى در سال ۱۶۴ از کاردانان خواست، طرحى تهیه و تنظیم کنند تا مسجد از حوزه‌ جنوبى نیز وسعت یابد، به طورى که به صورت تقریبى، مسجد به طور مربع درآید؛ به گونه‌اى که کعبه در میانه آن قرار گیرد. بنابراین، مجدداً مساحت مسجد به مقدار ۶۵۶۰ مترمربع ارتقاء یافت و رواق‌هایى در نزدیکی آن ساخته شد و ستون‌هایى برافراشته گردید. این ستون‌ها مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد هنوز بر سر پا هست و کتیبه‌اى که یادگار عصر مهدى عباسى میباشد، بر آن باقى باقی‌مانده می‌باشد.

گفتنى میباشد به زمان مهدى عباسى مسجد در سمت مسعى به اندازه‌اى توسعه و گسترش یافت که در میان مسجد و مسعى‌ فاصله‌اى نماند؛ با این در حال حاضر، بعدها باز در این محدوده به تدریج خانه‌هایى ساخته شد.

بعداز مهدى عباسى، در طول معتضد و مقتدر عباسى، نصیب‌هاى کوچکى به قسمت‌هاى شمالى و غربى مسجد افزوده شد. از آن گزاره محل دارالندوه بود که از فرصت قُصَىّ بن کلاب در نا آگاهی براى مشورت قریش درباره کارهاى اساسی، در کنار مسجدالحرام ساخته شده بود. قرار بر آن بود تا تنها قریشیانى که چهل سال از عمرشان قبل میباشد، بدین مجلس مشورتى وارد شوند. این محل تا اواخر قرن سوم هجرى برپا بود و زمانى که خلفا به حج مى‌آمدند، در آنجا اقامت مى‌کردند. در این زمان، به بناى دارالندوه بى‌توجهى شد و رو به تخریب بود. رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد هرگاه باران مى‌آمد، گِل و لاى آن به مسجدالحرام جاری مى‌شد. این فرمان سبب شکایت امیر مکه به معتضد عباسى (خلافت از ۲۷۹-۲۸۹) شد و وى از خلیفه خواست تا اجازه دهد آنجا را به مسجد بیفزاید یا به محلى براى اقامت حجاج تبدیل کند. معتضد این طرح را به عهده گرفت و دستورش را صادر کرد. این افزایش در سال ۲۸۱ هجرى صورت گرفت.

مقتدر (خلافت از ۲۹۵-۳۲۰) نیز در سمت باب ابراهیم، محدوده‌اى را به مسجد خاطر نشان کرد. در حین مستنصر بالله عباسى (۶۲۳-۶۴۰) همت‌هاى زیادى براى بازسازى و نوسازى ‌برخى از بناها صورت گرفت. یادگار این تجدید بناها، کتیبه‌هاى متعددى است که از این خلیفه ‌در جاى‌هاى ‌چندى وجود دارد. از آن پاراگراف آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد براى تجدید بناى مطاف، کتیبه‌اى از این خلیفه در موزه مقبره نگهدارى مى‌گردد. همچنین براى بناى مسجد البیعه در نزدیکى جمره عقبه، کتیبه‌اى از این خلیفه موجود میباشد که روى دیوار آنجا برقرار ما‌نده میباشد.

خداپرست انوشي و خصوفی نيز طی قرن‌های سوم و چهارم هجری با قصد تقرب ، انجام مناسک ، زيارت و اعتکاف در مسجدالاقصی توشه هجرت بستند ، از جمله : دیده نشده بن وارفته الدمياطی محدث (متوفی سال 289 هـ) و احمد بن يحيی بغدادی که تا فرصت رحلت در قدس مقيم مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد بود .

به دليل قدوم فزاينده علمای اعلام که بمنظور تدريس به اين حیطه سفرکرده بودند مسجدالاقصی در قرن پنجم هجری جنبش شتابنده علمی به خویش ديد و از آن حوزه علميه مترقی در علم ها فقه و حديث ایجاد کرد . حجت الاسلام ابوحامدغزالی ازسرشناس ترين شخصيت‌هايی بود که به اين خواسته در سال 488 هجری به قدس سفرکرد و به تدريس پرداخت . ايشان یادآوری کرد‌ه‌می‌باشد که 360 استاد در مسجد حضور داشتند كه اين خویش گويای سکو رفيع مسجدالاقصی نزد مسلمان ها هست . متعاقب فتح بيت المقدس بوسیله صلاح الدين ايوبی ، چرخه علمی و دينی درمسجدالاقصی پس از وقفه‌ای قريب به يک قرن _ بر تاثیر اشغالگری صليبی‌ها _ مجدداً به جنبش در آمد و مسلمانها از هر قشر و طايفه ای توشه ديگر برای زيارت ، جاری ساختن مناسک و اعتکاف رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد از يک سو و دستیابی دانش ، تدريس و اقامت از سوی ديگر ، توشه مسافرت بستند و نتيجه آن تأليفاتی یک‌سری در امر فضايل قدس و مسجدالاقصی بود که در قسم ايوبی‌ها و مملوکيان آوازه خاصی يافت . در اينجا به عنوان کردن یکسری گزینه بسنده می‌کنيم :

الجامع المستقصی فی فضائل المسجدالاقصی

تأليف امام حافظ بهاالدين ابی القسم بن عساکر متوفی سال 600 هجری.

ايده تاسیس مدارس علم ها دينی در پیمان مملوکيان تبلور يافته و به نقطع ی عطف خویش رسيد و کلیه مملوکيان آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد از سلاطين و امرا گرفته تا قاضيان و دولتمردان و متمولان که به قدس عشق می‌ورزيدند به ایجاد کرد و گشوده سازی مدارس دينی ، ايوان‌ها و کناره‌های دالان‌های بقعه شريف و دو ضلع شمالی و غربی آن کارایی گماشتند و علاوه بر تنظيم وظايف ، تأسيساتی را وقف مسجد کردند تا درآمدهای حاصله از آن صرف مسجد خواهد شد.

از جمله اتفاق ها دیگری که میتوان در باب مسجد کوفه اذعان کرد، درباره ی با نهضت حسینی میباشد، و آن تکان مسلم بن عقیل (ع) می باشد که به شهیدشدن وی انجامید و مسجد کوفه پایگاهی بود استارت تکان انقلابی وی درین شهر. مسجد کوفه نهضت زید بن علی (ع) را نیز با تلخی زیاد تاریخ سیاسی خود، بر دوش می‌کشد.

٣- مسجد فستط (سال ۲۱ ه.ق) این مسجد که به امر عمرو بن عاص در برگشت از اسکندر به درست شده به اسم مسجد عمرو نیز خوانده گردیده‌است. حجم ساختمان آن ۲۹۱۷ / ۵ متر بوده میباشد. آغاز سوای حیاط با دیوارهایی از آجر ناپخته درست شده و نماز آدینه در میدان اهالی آن برگزار مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد می گردیده‌است، البته بعدا ای مردان به طور حیاط مرکزی در وسط مسجد قرار می‌گیرد.

مراد از این تیتر، شناساندن آن دسته از مساجدی می باشد که نحوه ایجاد کرد مساجد مسلمان ها عرب را سازه کرده اند. این سوژه مرتبط با آن بخش از مقالاتی می شود که استادان معظم این رشته به عنوان شبين خراسانی در معماری اهل ایران از آن اسم می برند و معتقدند که او‌لین و مهم‌ترین اثر ها مرتبط با این‌شیوه با خصوصیاتی که در زیر خواهد آمد، اول توشه در خطه خراسان نضج گرفته میباشد، و مراد از خطه خراسان کلیه نواحی مشرق کشور ایران یعنی مرزو بوم ترکمنستان ، افغانستان، و …. را دربرگیرنده رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد می گردیده است.

موارد تحت از مختصات این‌شیوه است:

آسانی و بی پیرایگی و دوری از هرگونه تزیین و زینت دنیوی و مادی.

دوری از طول در سازه.

استفاده از مصالح بوم آورد، یعنی مصالح اختصاصی خویش ناحیه.

معماران اهل ایران در اوایل از معماری اسلامی اعراب تقلید می کرده اند و در ساختن مسجد یک محوطه ای آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد را با دیوار خشتی محدود کرده و سایبانی بر روی این محصوره توسط چوب و حصیر می ساختند. با کامل شدن این طرح سقف مسطح حصیری باحمال های چوبی بر روی ردیف های سنگی یا این که آجری و خشتی تاسیس شده است.

مسجد الاقصي قديم که زير مسجد قبله‌اي قراردارد و امويان به مراد ورود ملکه‌ها و پادشاهان از قصرهاي اموي به مسجدالاقصي آن را ساختند، خارج از محدوده الاقصي در سمت جنوبي قراردارد.

مسجد البراق کنار ديوار البراق،جای دارد كه گروه راهها، چاههاي فراوان دور و بر الاقصي، مکتب‌ي مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد اشرفيه و مدرسه ها ديگر فضا الاقصي نيز در اين مكان واقع شده است.

به ترتيب خلفايي که يکي بعد از ديگري مي آمدند، به آباداني بازسازی و تزئينات مسجد الاقصي مي اضافه کردند تا اين‌که طي زمان‌هاي متعدد به آن مدرسه ها ديني، سالنهاي علمي، انبار ذخاير و محل اسکان سواره نظام افزوده شد.

طي اين زمانه گنبد آن را معرق کاري کرده، با مرمت محراب و منبرهاي زينت يافته از عاج و آبنوس و مفروش کردن آن با قالي‌هاي ايراني به زيبايي و اهميت آن ارج نهادند.

21 آگوست 1969 رژيم صهيونيستي اذعان کرد كه يک شخص ديوانه بنام دنيس مايکل روهان، مسجدالاقصي رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد را به حریق کشيد. گرچه اسرائيلي‌ها اعلام داشتند که اين شخص استراليايي يک مسيحي ديوانه بود ولی برخي منابع دارای اعتبار نيز بر اين عقيده میباشند که وي يک يهودي توريست بود و از لحاظ تندرست عقلي نيز هيچ مشکلي نداشت. همچنين اثرها حريق دلالت بر آن دارد که افراد ديگري روهان را در حریق زدن اين مسجد از بیرون آن و از يکي از پنجره‌هاي مشرف به درب ‌المغاربه (که اسراييليها آن را منهدم کردند) هدايت و امداد کرده‌اند.

بخش به حریق کشيده گردیده‌ي مسجدالاقصي 1500 متر مربع از 4400 متر مربع مساحت کلي مسجد را در بر مي‌گرفت.

منبر صلاح ‌الدين ايوبي، مسجدعمر، محراب ذکريا، جایگاه الاربعين، سه رواق ممتد از جنوب به شمال با ستونها و ايوانها و تزئينات سقفي بر سطح مسجد طي اين حریق سوزي فرو ريخت.

دو ردیف اصلي که گنبد روي آن پایدار بود، اجزايي از گنبد داخلي که مزين بود، محراب و ديوارهاي جنوبي، پوشش مرمري، 48 پنجره گچي، شيشه‌هاي رنگي، فرشها، سوره اسراء که با کاشيهاي معرق و تذهيب گردیده، مندرج بود و از بالاي محراب به سوي شرق امتداد داشت و بسياري از تزئينات و آيات قرآني نيز طي اين حریق‌سوزي از بين رفتند.

آغاز دولت اسرائيل‏ حریق سوزي را ناشي از اتصال سيم هاي برق اعلام‌کرد ، اما اداره برق اين داعیه را رد کرد.

اين واقعه خشم فقیه اسلام را برانگيخت و التهابات گران قدر‏اي‏ ايجاد کرد و موجب جريحه‌دار شدن احساسات ميليون‌ها آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد مسلمان در سراسر عالم شد.

يک ماه پس از اين واقعه و در عکس العمل نسبت به آن، نخستين کنفرانس سران کشورهاي اسلامي در رباط، پايتخت مراكش تشکيل شد، يکي از نخستين اقدامات اولين کنفرانس وزراي کارها خارجه‌ي کشورهاي‏ اسلامي که يک سال سپس تشکيل گرديد آن بود که روز30مرداد ( 21 اوت) هر سال را که سالگرد وقوع اين واقعه‏ محسوب مي‌گردد، تحت عنوان روز همبستگي ملت فلسطين اظهار کرد.

در 24 شهريور 1348(15سپتامبر 1969) نيز شوراي امنيت‏ سازمان ملل متحد، اسرائيل را به دليل به حریق کشيده شدن‏ مسجد الاقصي تقبيح کرد.